Türkiye‘nin Karadeniz kıyılarında gerçekleştirilen birinci su altı hafriyatı olma özelliğindeki “Kerpe Su Altı Hafriyat ve Araştırması” çalışmalarında gün yüzüne çıkarılan kültür varlıkları, “su altı arkeoparkı”nda dalış tutkunlarının ziyaretine açılacak.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü himayesinde, Sualtı Araştırma Takımı tarafından 2021’de başlatılan hafriyatlarda, M.Ö. 4. yüzyıldan M.Ö. 12. yüzyıla tarihlenen Roma periyodu ile geç Roma ve Osmanlı periyotlarına ilişkin bütünlüğünü koruyan yaklaşık 150 eser ile çok sayıda kültür varlığı tespit edildi.
Kuzey Afrika, Gürcistan, Marmara, Kilikya (Akdeniz) bölgesi kökenli amforalar (iki kulplu, antik periyoda mahsus çömlek), Osmanlı devri lüleleri, kandiller, gündelik eşyalar ile tama yakın amfora kalıntıları, Cumhuriyetin 100’üncü yılı aktiflikleri kapsamında 2022’den itibaren Kocaeli Arkeoloji Müzesi’nde “Karadeniz’in sessiz limanı: Kalpe” isimli periyodik stantla ziyarete açıldı.
Su altında kalan öteki eserler için ise Doğu Marmara Kalkınma Ajansı Kırsal Kalkınma Takviye programıyla su altı arkeopark oluşturma çalışması yürütüldü.
Kocaeli Müze Müdürlüğü vazifesinden Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Şube Müdürlüğüne atanan Serkan Gedük önderliğindeki Sualtı Araştırma Takımı, Kültür ve Turizm Vilayet Müdürü Fatih Taşdelen’in de iştirakiyle arkeopark alanında, yapıtların güvenliğini sağlayacak, dalıcıların yapıtları görmesine imkan tanıyacak paslanmaz krom çerçeveleri su altına indirdi.
Çalışma tamamlandığında dalış meraklıları, suyun 5 metre altında üstü camla kaplanacak platformlarda, geçmişin izlerini taşıyan amfora, kandil ve çeşitli formlarda pişmiş topraktan yapıtları görme imkanı bulacak.
Tüplü dalışlarla su altı kültürel zenginliği izlenebilecek
Su altından çıkan kültür varlıklarının konservasyonunun uzun soluklu süreç olduğunu lisana getiren Gedük, tüplü dalışlarında deniz tabanına yayılmış ticari amfora kalıntıları, geç periyot seramikleri, Osmanlı periyoduna ilişkin kültür varlıklarını tespit ettiklerini bildirdi.
Gedük, bu kültür varlıklarını 2022’de Cumhuriyetin yüzüncü yılına atfen “Karadeniz’in sessiz limanı: Kalpe” isimli müddetli stantta ziyaretçilerle buluşturduklarını hatırlatarak, tıpkı yıl Doğu Marmara Kalkınma Ajansının Kırsal Kalkınma Dayanak programı kapsamında, Vilayet Kültür ve Turizm Müdürlüğü bünyesinde, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü uyumu ve Kandıra Belediyesi iştirakinde proje hazırladıklarını aktardı.
Gedük, hafriyat çalışmalarında “yelpazeleme” denilen tozumayı engelleyici yolla kumun 45 santimetre altındaki yapıtları titizlikle gün yüzüne çıkardıklarını kaydetti.
M.Ö. 4. yüzyıldan 12. yüzyıla kadar amfora kronolojisini anlatıyor
Gedük, bilhassa Kuzey Afrika kökenli büyük ebatlı amforanın ünik (eşsiz) yapıtlardan biri olduğunu, tekrar değişik devirlere ilişkin üzerinde kullanım izleri barındıran kandiller ve kırmızı astarlı seramiklerin değerli buluntular ortasında yer aldığını söyledi.
Bilimsel çalışmalar sonucunda İzmir kökenli “Phokaia” denilen seramiklerin ortaya çıkarıldığını aktaran Gedük, “Aslında bilimsel manada çok önemli dataların ortaya çıktığını söylemek mümkün. Birebir vakitte M.Ö. 4. yüzyıldan 12. yüzyıla kadar amfora kronolojisi vermesi açısından da son derece kıymetli bir bölge.” dedi.
Boğazdan çıkan gemilerin eski “Pelasgus Luvi” lisanında iskele manasına gelen Kalpe’ye kesinlikle uğramak zorunda olduğu bilgisini veren Gedük, “Sadece Kalpe’de iaşesini giderebiliyor beşerler ve burada dinlendikten sonra Karadeniz’in öbür limanlarına gidiyorlar. Bilhassa Herakleia Pontika üzere, Sinop üzere birçok antik periyottaki limanlara kesinlikle Kalpe’ye uğradıktan sonra gittiklerini söylemek mümkün.” tabirini kullandı.
Serkan Gedük, dalış tutkunlarının Karadeniz’in florasını, faunasını tanıyabileceği, su altı kültürel mirasını görebileceği projenin sonraki yıllarda daha kapsamlı sürdürüleceğini anlattı.
Kocaeli Kültür Varlıklarını Müdafaa Bölge Kurulunca 2022’de bölgenin sit alanı ilan edilmesiyle çapa ve ağ atılmasının yasaklandığına, hasebiyle balık popülasyonunda da artış gözlendiğine işaret eden Gedük, şunları kaydetti:
“4,5-5 metre derinliğe sahip sığ bir alan. Koyun içinde, aslında Karadeniz’in en korunaklı limanlarından birisi. 5 metreyi geçmediğinden deneme dalışları için de son derece elverişli. İsteyen herkes alanda dalış yapabilecek. Su altı kültür varlığının korunmasını sağlamak için son derece kıymetli adım atıldı, 2022’den itibaren gerçekleşen bir süreç. Koyun içinde balık popülasyonu ve çeşitliğinin arttığını görüyoruz. Yalnızca su altı kültürel mirası korunmamış, tıpkı vakitte liman içindeki balık popülasyonu, florasında ve faunasında da değişiklik olduğunu hissedebiliyoruz. 5 yıldan beri bu alanda çalıştığımız için farkı görebiliyoruz.”