Atatürk’ün son günlerini geçirdiği, Romanya Hükümdarı Karol’u ağırladığı ve çeşitli toplantılarını gerçekleştirdiği periyodun en büyük yatı olan Savarona yatı bugün düzenlenecek olan bir merasimle Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’na teslim edilecek. 93 yaşında olan tarihi yatın değişik kıssasını Odatv İmtiyaz Sahibi Gazeteci – Muharrir Soner Yalçın, 14 yıl evvel, “İşte Savarona’nın bilinmeyen hikayesi” başlıklı köşe yazısında anlattı.
Yalçın, Savarona’nın sahiplerini anlattığı köşe yazısında, birinci sahibinin Pensilvanyalı Richard McCall Cadwalader olduğunu, 1937 yılında satışa çıktığını ve Almanya’da dönemin lideri olan Adolf Hitler’in de bu yatı satın almak istediğini lakin daha sonra vazgeçtiğini paylaştı. Soner Yalçın’ın Savarona yatının bilinmeyenlerini anlattığı köşe yazısı şu formda;
“Savarona’nın öyküsü pek bilinmiyor: Birinci sahibi “Okyanus Ötesi” Pennsylvania’dan! Savarona’nın ikinci sahibi Hitler miydi? Atatürk Savarona’yı niçin çok istedi? Yatta kaç gün kalabildi? Savarona hangi hükümdarlara peşkeş çekildi? Gemiyi turizm maksatlı birinci kimler kiraladı? İran Kraliçesi Süreyya’nın Savarona’ya getirdiği son umudu Fatma Bacı kimdi? Trabzonlu Mehmet Şeber Savarona’ya niçin talip oldu? Savarona’yı kimler yaktı; kimler antikalarını çaldı? İşte soruların yanıtları…
Sizi evvel New York’a götüreyim…
Alman kökenli mühendis John A. Roebling tel kablonun mucidiydi. Bu nedenle göç ettiği Amerika’da dünyanın en büyük tel kablo üreticilerinden biri oldu. Telgraf telleri, elektrik telleri, köprü telleri, gemi ve asansör telleri üretip sattı.
Amerikalı varlıklı mühendisin bir hayali vardı; Brooklyn ile Manhattan’ı birbirine bağlayacak köprü yapmak.
1865’te kolları sıvadı; köprü projesini kendi çizdi. Gerekli teşebbüsleri yapıp teklifini kabul ettirdi. Lakin talihsizlik; köprünün yerini tespit çalışmaları sırasında geçirdiği kaza sonucu 1869’da öldü.
Oğlu Washington Roebling, babasının hayalini hayata geçirmek için inşaatın başına geçti. Tekrar bir talihsizlik, köprü kulelerinin inşa edileceği su altı odalarında çalışırken vurgun yedi ve yatalak oldu. Lakin babasının hayalini gerçekleştirmek için inşaatı bırakmadı; eşi Emily Warren Roebling yardımıyla köprüyü 1883’te bitirdi.
Savarona’nın birinci sahibi Emily Margaret Roebling, işte Brooklyn Köprüsü’nü inşa eden bu çiftin kızıydı…
İLK SAHİBİ “OKYANUSYA ÖTESİ” PENNSYLVANIA’DAN
Pennsylvanialı Richard McCall Cadwalader, Princeton Üniversitesi mezunu başarılı bir bankacıydı. Müziğe kabiliyetliydi fakat onu asıl merakı denizcilikti.
Roebleingler’in kızı Emily Margaret ile evliydi.
Emily Margaret Cadwalader da kocası gibi denizi seviyordu. Yatlara düşkündüler. Yatlarıyla dünyanın birçok yerini gezdiler. O yıllar Amerikalı zenginler ortasında dünyayı turist olarak gezmek modaydı.
Cadwalader çiftinin 1926’da yaptırdıkları yatlarının ismi, Savarona’ydı.
Savarona; Hint Okyanusu’nda yaşayan bir Afrika kuğusunun ismiydi.
Cadwalader çifti ikinci yatlarını 2 yıl sonra, 1928’de inşa ettirdi. Değişiktir, ona da Savarona ismini verdiler.
Ve üç yıl sonra 1931’de yaptırdıkları, dünyanın en büyük özel yatına da Savarona ismini koydular.
İşte bugün gündemimize -ne yazık ki fuhuş baskınıyla gelen- Savarona bu Savarona’ydı!
Almanya’nın ünlü Blohm und Voss tersanesinde inşa edilen ve Hamburg’ta denize indirilen Savarona, 124.3 metre gövde uzunluğuyla dünyanın en büyük yatıydı.
Savarona’nın denize indirilişi epey görkemli oldu. Time, The New York Times, Chicago Tribune üzere dünya basını Savarona’ya çok ilgi gösterdi.
Ancak Savarona’nın ABD’ye girişi sıkıntılı oldu. Amerika yatın üretim sarfiyatı kadar gümrük ve kayıt parası istedi. Bu da yaklaşık 3 milyon dolar tutarındaydı.
Cadwalader çifti parayı ödemek istemedi. Savarona geldiği yolu izleyerek tekrar Hamburg’a döndü.
Savanora Almanya’ya dönmüştü ancak kurtuluşu yoktu. Zira Amerikan vergi memurları Savarona’nın peşini bırakmadı. Cadwalader çiftini vergi kaçırmakla itham ettiler. Teze nazaran çift, daha az vergi vermek için Savarona’yı şirket malı üzere göstermişti.
Dava sürerken, yetmezmiş üzere Emily Margaret Cadwalader geminin çarkçı başına aşık oldu. Yatın en üst katındaki odasından, üç kat aşağıdaki çarkçı başının odasına giden özel bir merdiven yaptırdı. Gizlice buluşuyorlardı. Ve sanıyorlardı ki 80 küsur işçinin bu aşktan haberleri yok. Olay, Richard McCall Cadwalader’ın kulağına gitti. Aile faciası son anda önlendi.
Savarona Cladwalader ailesine uğurlu gelmemişti. Şubat 1937’de gemiyi satılığa çıkardılar.
ATATÜRK ÇOK KIZDI
Tarih 4 Eylül 1936.
Yer İstanbul.
Atatürk’ün canı bir olaya çok sıkkındı.
O gün, İstanbul’a gelen İngiliz Hükümdarı 8’inci Edward’ın onuruna Moda koyunda yelken yarışı düzenlendi.
Atatürk yarışı Kral Edward’la birlikte yaşlı Ertuğrul yatında izledi. Ama Ertuğrul hareket yaptıkça etrafa yağlı kurum yağdırdı. Edward, beyaz elbisesine konan kurumu üfledikçe elbisesi daha da berbat oldu. Atatürk’ün canı sıkıldı; durumu kurtarmak için, “Majeste bu yat oldukça vakittir çalışmadığı için, kazanları ısınıncaya kadar bu kurumlar bizi rahatsız edecektir” dedi ve Kral’ın koluna girerek bitişikteki İngilizlerin görkemli kraliyet yatına geçtiler.
Atatürk akşam yemeğinde yanındakilere, “Efendim medeniyet savı lafla olmaz, Bu argümana girenlerin her materyali her konuda tamam olmalıdır. Yoksa insan işte bu türlü kepaze olur.”
Kuşkusuz…
Bir tek bu olay Savarona’nın alınma sebebi değildi.
Bir öteki neden de Atatürk’ün sıhhatiyle ilgiliydi. Atatürk’ün hastalığı ağırlaşıyordu. Hekimleri, deniz havasının Atatürk’e uygun geleceğini söylüyorlardı.
Savarona bir umuttu; umudun ismiydi.
Ama tek başına bu da Savarona’nın alınmasının nedeni değildi.
Gözden kaçan bir olgu var:
Atatürk hayatının son periyodunda genç Türkiye Cumhuriyeti’nin deniz işleriyle çok alakalıydı. O periyotta neredeyse yalnızca Denizbank’ı kurdurmak, Türk deniz ticaret filosu oluşturmak, Deniz kuvvetlerini güçlendirmek üzere projeler üzerinde çalışıyordu. O yıllarda Almanya’ya Sus, Trak, Marakaz, Etrüsk gemilerinin sipariş edilmesinin sebebi de buydu.
Bunların tümü Savarona’nın alım nedeniydi.
HİTLER, SAVARONA’YI SATIN ALDI MI
Atatürk Savarona’nın fotoğraflarını görünce çok beğendi. Berlin Büyükelçisi Haydar Apak Cadwalader ailesiyle temasa geçti. Akabinde Cumhurbaşkanlığı özel kalem müdürü Hasan Rıza Soyak başkanlığında bir komite kuruldu. Heyet Almanya’ya gitti. Tercümanları ise Atatürk’ün manevi evladı Abdurrahim Tunçak idi.
Ayrıca incelemeler yapması için de Sakarya gemisi motor makinisti Adil Aşıroğlu görevlendirildi. Zira Savarona 5 yıldır Hamburg limanına demirliydi. Birtakım tamiratların yapılması elzemdi.
Fakat Türk heyetini bekleyen bir sürpriz vardı.
Savarona’nın alımında karşılarına bir pürüz çıktı: Adolf Hitler!
Hitler, Savarona’yı Alman denizaltıları için ana gemi olarak kullanmak istiyordu. Kimi argümanlara nazaran Savarona’yı satın almışlardı. Yalnızca periyot süreçleri yapılmamıştı.
İşte tam bu sırada Türkiye teklifini vermişti. Yani ortaya giren Hitler değil, Türkiye idi.
Almanya ile Türkiye Savarona yüzünden karşı karşıya geldi. Atatürk geri adım atmaya yanaşmadı. Sonunda Hitler Savarona’dan vazgeçti. Niçin?
Bir sav; Hitler, Savarona’yı Atatürk’ün çok istediğini duyunca almaktan vazgeçti. Zira Atatürk’ün askerliğine hayrandı ve Atatürk’ün hastalığını biliyordu. Kim bilir tahminen de, Avrupa’yı işgale hazırlanırken Atatürk üzere bir askeri karşısına almak istemiyordu.
İkinci argüman ise, Cadwalader ailesi, Hitler’in Savarona’yı hangi hedefle istediğini anladılar ve kuşkusuz ABD’nin dayatmasıyla satmaktan vazgeçtiler.
Neyse, Türkiye sonunda Savarona’yı 23 Şubat 1938’de resmen aldı. Ödenen para 1 milyon 200 bin dolar idi.
Ve Savarona 1 Haziran 1938’de Dolmabahçe önüne demirledi. Atatürk çok heyecanlandı ve çabucak Dolmabahçe’den Acar motoruyla yata gitti. Çok beğendi. Yata “Güneşdil” isminin verilmesine karşı çıktı; Savarona ismi hoştu; “öyle kalsın” dedi.
Savarona’da birinci buyruğunu Çankaya Köşkü Kütüphanecisi Nuri Ulusu’ya verdi; “Nuri oğlum, kitaplarımı getirdin mi? Hepsini kamarama muntazam koy, herhalde pek dışarı çıkmayacağım için bol bol okuma fırsatım olacak.”
Savarona’yı görünce sevinci ve heyecanını saklayamayan Atatürk, Savarona’da yalnızca 56 gün yaşadı. Evet, iki ay bile değil.
İlk günler rahatsızlığı hafifler üzere oldu. Ama daha sonraki günler, -kendisine o kadar âlâ bakmasına, perhizlerine harfiyen uymasına rağmen- iki sefer kriz geçirdi.
Hastalığı artınca, 25 Temmuz gece yarısı saat 01.00’de Dolmabahçe’ye nakledildi. Bir daha Savarona’ya hiç gidemedi.
Ve ne yazık ki Savarona, Atatürk’e derman olmadı; uğurlu gelmedi.
SAVARONA DAİMA GÜNDEMDE KALDI
Atatürk Savarona’da 56 gün kaldı.
Ama Savarona Atatürk’le özdeşleşti. Ata’nın emanetiydi.
Buna karşın daima politik tartışmaların odağında oldu.
1946 seçimleriyle TBMM’ye Demokrat Parti’nin meclis oturumlarında en çok eleştirdikleri mevzuların başında, “Cumhurbaşkanlığı yatı” Savarona vardı.
Sadece Savarona değil Atatürk’ün “Beyaz Treni” de polemik konusuydu.
Savarona’nın masrafları CHP’ye yük olmuştu. Aslında DP’lilerin argüman ettikleri üzere “Milli Şef” İsmet İnönü yatı pek kullanmıyordu. Hatta Savarona’nın Deniz Kuvvetleri’nin hastanesi olmasını önermiş; fakat bu dönüşüm çok masraflı bulunduğu için vazgeçilmişti.
Keza İnönü, II. Dünya Savaşı’ndan sonra; 1948’de “bütçeye faydası olur” diye Savarona’nın satılmasını gündeme getirdi. Bu nedenle yurtdışındaki Türk büyükelçilerine haberler gönderildi.
Savaş sonrasının yoksulluğuna karşın bir İngiliz firması Savarona’ya talip oldu. Satış gerçekleşmedi. Zira Türk basınında “Savarona bize Atatürk’ün emanetidir, satılamaz” yazıları çıktı. Bu işin öncüsü ise Ulus Gazetesi’nden Nurettin Artam’dı.
“Kamuoyu baskısı var, madem satamıyoruz, o halde turizm hedefli kiraya verelim” fikri ortaya atıldı. Trabzonlu denizci Mehmet Şeber Savarona’yı kiralamak için Ulaştırma Bakanlığı’yla masaya oturdu. Mutabakat olmadı. Basın tepkiliydi.
Peki, ne yapılacaktı?
Diğer yanda Savarona masraflıydı; bu nedenle yıllardır İstanbul/Küçüksu kıyısında demirlemiş duruyordu.
MISIRLI ZENGİNLERE KİRALANDI
1950’de iktidar el değiştirdi.
DP iktidar olunca Savarona tartışması bitmedi.
Liberal piyasa iktisadına inanan DP, Savarona’yı atıl durumdan kurtarmak için kolları sıvadı.
1951’de bir Mısır acentası aracılığıyla Savarona’yı bir aylığı 300 bin liradan Mısırlı zenginlere kiraya verdi. Mısırlı zenginlerin Akdeniz’deki maceralı seyahatleri Türk basınından reaksiyon aldı.
Atatürk’ün emanetinde Mısırlıların oturmasına kimi çevreler sert reaksiyon gösterdi.
DP bunun üzerine (ki Celal Bayar’ın bastırmasıyla) Savarona’yı öğrencilerin eğitiminde kullanılmak üzere Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’na “okul gemisi” olarak verdi.
Geminin komutanlığına atanan Deniz Kurmay Albay Vedat Burak, gemi demirbaş sayımını inceden inceye yaparak, (ki şöminedeki yakılacak odunların bile) kaydını yaptı.
Bu kadar ihtimamlı olmasının nedeni; Cadwalader çifti antikaya çok meraklıydı ve Savarona’da çok kıymetli antikalar vardı. Örneğin yatın baş tarafındaki yemek salonu büsbütün orjinal Fransız Hükümdarı XV’inci Louis’e aitti.
KRAL FAYSAL’IN HİZMETİNDE
1955’de Savarona konusu yeniden meclis gündemine geldi.
Bu defa mevzuyu meclise taşıyanlar CHP’lilerdi.
Savarona, askeri eğitim emeliyle Akdeniz’de sefere çıkmıştı. Ancak yatta yalnızca askeri öğrenciler yokmuş; Irak Hükümdarı Faysal’ın ricası üzerine kendisi İtalya/ Capri’ye götürülmüştü!
CHP’liler kızgındı; Atatürk’ün emaneti Savarona ve askeri öğrenciler nasıl Kral’ın buyruğuna, hizmetine verilirdi.
DP’lilerin cevabı bir gerçeği ortaya çıkardı.
“Sizin devriniz 1946’da Kral Faysal, İskenderun’dan alınıp Marsilya’ya yeniden Savarona’yla götürülmedi mi?” Götürülmüştü.
Kral Faysal, Savarona’yı çok seviyordu. Kimi seyahatlerinde Türk Hükümeti’nden rica ediyor, Savarona’yı kullanıyordu. Eh komşu hakkı bu olsa gerek!
Savarona herkesin gözdesiydi.
Başbakan Adnan Menderes de Savarona’yla mehtap seyahatine çıkmaya bayılıyordu.
Ne garip değil mi; Savarona’yı çok seven Kral Faysal da, Başbakan Menderes de idam edildi.
Savarona onlara da uğurlu gelmemişti.
FATMA BACI SAVARONA’YA ÇAĞRILDI
Savarona, İran Kraliçesi Süreyya’ya da uğurlu gelmedi.
Bilirsiniz dünyalar hoşu Prenses Süreyya’nın çocuğu olmuyordu. Bu nedenle Şah Muhammed İstek Pehlevi eşini boşadı.
Fakat boşanmadan kısa bir müddet evvel, 1956’da Şah ve Prenses İstanbul’a geldiler; Savarona’da kaldılar.
İkisi de Ata’nın emanetini çok beğendiler.
Bu ortada kimin aklına geldiyse, Prenses Süreyya’ya, yaptığı koca karı ilaçlarıyla çocuğu olmayanların kederlerine derman olan 65 yaşındaki Fatma Bacı’dan bahsetti. Süreyya heyecanlandı; görüşmek istedi.
Bunun üzerine Fatma Bacı Yalova’dan bulunup Savarona’ya getirildi!
Fatma Bacı ile Prenses Süreyya uzun süre kamarada kaldılar. Sonra Yalova kaplıcalarına gittiler.
Savarona’daki herkes artık emindi; Prenses Süreyya parıltı topu üzere oğlan doğuracaktı.
Olmadı; Fatma Bacı’nın ilaçları kâfi gelmemişti!
ÖZAL SAVARONA’YI JİLET YAPACAKTI
Savarona 40 yıl evvel büyük bir tehlike atlattı.
3 Ekim 1979’da İstanbul Heybeliada yakınlarında demirliyken makine dairesinde çıkan yangınla büyük hasar gördü.
Kısa müddette onarıldı ve 24 Ağustos 1980’de tekrar okul gemisi olarak kullanılmaya başlandı.
Fakat…
Savarona, 27 Temmuz 1986’da Deniz Kuvvetleri Komutanlığı envanterinden çıkarıldı. Savarona başıboş kaldı.
Bu ortada Çankaya Köşkü’nde oturan “Büyük Atatürkçü” Kenan Cihan Savarona’nın çürümesini seyrediyordu.
Ve en acıklı olay 1989’da yaşandı.
ANAP Hükümeti Savarona’yı hurdaya çıkardı. Yani parçalanıp satılacaktı, jilet olacaktı.
Haberin basında çıkması üzerine devreye armatör Kahraman Sadıkoğlu girdi. Savarona’yı 49 yıllığına kiraladı.
Bu ortada, yatı teslim aldığında gördü ki, Savarona kapı tokmaklarına kadar yağmalanmıştı. İşin acı yani, hırsızların Sadıkoğlu’na çaldıklarını satmalarıydı.
Sadıkoğlu Savarona’yı eski ihtişamlı haline dönüştürüp turizm maksatlı kullandı.
Ne kadar çabalasa da Sadıkoğlu bu kiralama işinden para kazanamadı; Savarona’nın masrafları çoktu.
Geçen hafta Savarona’da yapılan fuhuş operasyonu geminin bundan sonraki hayatını değiştirecek üzere görünüyor. Hükümet, Savarona’yı müze yapmayı düşünüyor.
Bakalım bundan sonra Savarona’nın seyri nasıl olacak”